Wędrówki po dziejach Doliny Dolnej Odry
Ok. 12 tys. lat temu: Epoka lodowcowa dobiega końca
W czasie ostatniej epoki lodowcowej lodowce dotarły z północy aż na południe Brandenburgii. Krajobraz regionu Uckermark ukształtował się pod wpływem wód roztopowych, lodu martwego i wiatru. Pomorski front lodowcowy (ok. 12 tys. lat temu) pozostawił po sobie pagórki, jeziora, rynny i nizinę odrzańską. Osady wód roztopowych oraz wód rzeki podniosły ją o mniej więcej 50 m do dzisiejszego poziomu. Pasma wzniesień po obu stronach Doliny Dolnej Odry to moreny denne. Ich materiał skalny naniesiony został w fazach postoju cofającego się lodowca. Typowe dla epoki lodowcowej gatunki zwierząt, takie jak mamuty, nosorożce włochate i jelenie olbrzymie, wymarły pod koniec tej epoki.
Ok. 8 tys. lat temu: Środkowa epoka kamienia
Odra przepływała przez dolinę, zmieniając stale swój bieg i wylewając w czasie powodzi. Osiedlać zaczęli się tu łowcy i zbieracze. Dolina jawiła im się jako dziki krajobraz bagienny z lasami łęgowymi i licznymi wodami. Życie upływało pod znakiem łowienia ryb na łęgach i polowania w okolicznych lasach. Do zwierząt, na które się polowało, należały np. łosie, jelenie szlachetne, dziki i sarny. Wcześni mieszkańcy doliny rzecznej dzielili swoją przestrzeń życiową z niedźwiedziami, wilkami, żubrami i turami. Stałych osad jeszcze nie było. Ludzie zakładali obozowiska, do których stale powracali. Świadczą o tym krzemienne narzędzia, topory o przekroju okrągłym i owalnym (tzw. Walzenbeile), a także wycięta z poroża jelenia siekiera, którą znaleziono na terenie polderu pod Schwedt nad Odrą.
7 tys. – 3,7 tys. lat temu: Młoda epoka kamienia
Na obszar przywędrowali wzdłuż Odry chłopi uprawiający rolę i hodowcy bydła. Wykarczowali las, by zrobić miejsce na osady i pola uprawne. Poza uprawą roślin uprawnych zajmowali się łowiectwem, rybołówstwem i hodowlą bydła. Do zwierząt domowych należały owce, kozy, świnie i woły. Najważniejszymi narzędziami był pług i topór. Ludzie potrzebowali bardzo dużych ilości drewna jako materiału do budowy osad. Drewno było też w owym czasie szczególnie ważne jako materiał opałowy – służyło do ogrzewania, przyrządzania posiłków oraz do wytwarzania ceramiki.
Wiek VII-XII: Średniowiecze, okres słowiański
W VII w. na obszarze pojawiły się zachodniosłowiańskie plemiona przybyłe ze wschodu. Słowianie żyli z uprawy zboża i hodowli bydła. Również łowiectwo, rybołówstwo i pszczelarstwo odgrywały w ich życiu ważną rolę. Zapotrzebowanie Słowian na drewno było ogromne. Potrzebowali go do budowy domów, wałów ochronnych, mostów czy też dróg z bali. W miejscach korzystnych ze strategicznego punktu widzenia zakładali grody, np. w Schwedt nad przejściem przez Odrę. Stanowił on ośrodek kultury i handlu w regionie. Również dwuczłonowy zespół grodowy w Stolpe pochodzi z tego okresu.
Dolina Dolnej Odry w okresie średniowiecza
W XII i XIII w. z inicjatywy słowiańskich książąt, książąt pomorskich, na ziemie te zaczęli przybywać niemieccy chłopi, mieszczanie i szlachta. Tym, którzy chcieli się tu osiedlić, nadawano niezależnie od ich przynależności etnicznej, „niemieckie prawo”. Posiadali tym samym wolność osobistą oraz prawo dziedziczenia gruntu i ziemi. Rolnictwo i osadnictwo podlegały odtąd ścisłej organizacji. Liczba ludności rosła szybko. Zastosowanie pługa do uprawki odwracającej oraz trójpolówki zwiększały plony z rolnictwa. Jednocześnie w dolinie Odry rybołówstwo stało się ważną gałęzią gospodarki. W celach obronnych wznoszono zamki. Zamek z wieżą w Stolpe, wybudowany w tym okresie, to najstarsza budowla z cegły w tym regionie. Poza cegłami z rodzimej gliny obrabiano też kamienie polne pozostawione tu przez epokę lodowcową.
Wiek XVIII: Epoka tytoniu
W XVIII w. hugenoci sprowadzili na te ziemie roślinę tytoniu, przyczyniając się tym samym do rozwoju nowej ważnej gałęzi gospodarki. Rośliny te dobrze się tu rozwijały, toteż region stał się szybko centrum uprawy tytoniu, przetwórstwa tytoniu i handlu tytoniem. Stodoły, w których suszono liście tytoniu, zachowały się w różnych formach do dnia dzisiejszego. Budowano je z drewna, kamieni polnych i cegieł. W zależności od materiału, wykonania i rozmiarów rozróżnia się proste szopy polne, masywne stodoły i wielopiętrowe spichlerze. Cechą wspólną wszystkich z nich są liczne luki i otwory pozwalające na dobre suszenie tytoniu.
Wiek XIX, początek XX wieku: Odra w epoce industrializacji
Handel kwitł i wymagał utworzenia rozbudowanej sieci drogowej. Nowe drogi z brukiem z kamienia polnego obsadzano kasztanami i lipami. Aleje te wzbogacają do dziś wygląd krajobrazu. Wraz ze wzrostem liczby ludności rosło zapotrzebowanie na artykuły spożywcze. Gospodarka obszarnicza przeżywała rozkwit. Produkcję rolniczą realizowano teraz na dużych powierzchniach. Obniżenia doliny, do tej pory prawie wcale nieużytkowane, skanalizowano, a lasy bagienne i łęgowe wykarczowano. Wały i regulacje rzeki zmieniły bieg Odry. Zatwierdzona w 1904 roku w pruskim Landtagu ustawa o „poprawie spływu wody na terenie dolnej Odry“ położyła podwaliny pod budowę systemu polderów. Wzorem Holandii tylko w latach 1906-1928 wybudowano 129 budowli hydrotechnicznych, 4 śluz dla statków, 21 śluz dla barek, 30 luk w wałach, 28 konstrukcji mostowych i 177 km wałów. Statki do 600 t mogły odtąd pływać po Odrze oraz po wybudowanej równolegle, z uwzględnieniem starorzeczy Odry, wolnej od powodzi drodze wodnej Hohensaaten-Friedrichsthaler-Wasserstraße. Duża część obiektów hydrotechnicznych uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Podczas gdy po niemieckiej stronie zostały one wyremontowane, w polskiej części Doliny Dolnej Odry obszarem krajobrazu mogła zawładnąć ponownie przyroda.
Rok 1960: Intensyfikacja i uprzemysłowienie rolnictwa
Również w XX w. rolnictwo pozostawało najważniejszą gałęzią gospodarki w regionie. Po przeprowadzeniu po II wojnie światowej reformy rolnej przyszedł czas na socjalistyczną kolektywizację. W latach 70. przystąpiono do uprzemysłowienia i intensyfikacji użytkowania ziemi. Dzięki wielkopowierzchniowym monokulturom, kompleksowemu wykorzystaniu maszyn, nawozom chemicznym i użyciu środków ochrony roślin uzyskano olbrzymi wzrost plonowania. Pozostałe wielkopowierzchniowe trzęsawiska, takie jak Randow-Welse czy Gartzer Bruch, odwodniono, by użytkować je intensywnie jako użytki zielone. Schwedt nad Odrą, zniszczony podczas II wojny światowej niemal kompletnie, stał się znaczącym ośrodkiem przemysłu petrochemicznego oraz produkcji papieru. Liczba mieszkańców wzrosła w ciągu 20 lat z 9 tys. (1960 r.) do 54 tys. (1980 r.). W Gryfinie, na wschodnim brzegu Odry, polscy sąsiedzi wybudowali nową dużą elektrownię węglową.
Powstanie Parku Narodowego Unteres Odertal
Wraz z przemianami politycznymi roku 1990 również dla Doliny Dolnej Odry nastały nowe czasy. Mimo regulacji Odry, rolnictwa intensywnego i oddziaływań przemysłu na rozległej, regularnie zalewanej nizinie Odry zachował się rzadko dziś już występujący w Europie Środkowej krajobraz łęgowy. Od 1995 roku chroni się go, utrzymuje, pielęgnuje i rozwija w ramach parku narodowego. W centrum zainteresowania jest niezakłócony przebieg procesów zachodzących w przyrodzie. W parku narodowym turyści mogą odpocząć pośród unikalnego krajobrazu, doświadczając przy tym wielu nowych wrażeń. Nowe ścieżki turystyczne, wiele kilometrów dróg rowerowych wiodących po wałach oraz łęgach gwarantują turystom wyjątkowe przeżycia na łonie natury. Nowa gałąź gospodarki – turystyka przyrodnicza – rozwija się tu od ponad 20 lat.