Dolina Odry połączona z białoruską puszczą i mozambicką sawanną

Współpraca z parkami narodowymi na Białorusi i w Mozambiku ukazuje – przy wszystkich różnicach – zdumiewające podobieństwa.

Oprócz długoletnich i intensywnych kontaktów z parkami krajobrazowymi po polskiej stronie doliny Odry Park Narodowy Unteres Odertal utrzymuje też relacje partnerskie z białoruskim Parkiem Narodowym Puszcza Białowieska oraz z utworzonym w 1972 roku Parkiem Narodowym Banhine w Mozambiku. Puszcza Białowieska rozciąga się na pograniczu między Polską a Białorusią, przy czym białoruska część o powierzchni ok. 120 tys. ha w porównaniu z polską częścią liczącą ok. 10,5 tys. ha jest zdecydowanie większa. Puszcza Białowieska uchodzi za ostatnią nizinną puszczę Europy.

Główny obszar tego parku narodowego rozciąga się na powierzchni ponad 150 km². W porównaniu z nią główna część Parku Narodowego Unteres Odertal licząca 50 km² jest niewielka. Niemniej ekolodzy i pracownicy parku narodowego zauważyli w czasie wzajemnych wycieczek szereg cech wspólnych. Na obu obszarach występują rzadkie lasy olchowo-jesionowe oraz chronione w sposób szczególny gatunki ptaków, takie jak choćby wodniczek żyjący na podmokłych terenach porośniętych turzycą. Dolina Odry to ostatnie udokumentowane miejsce jego występowania w Niemczech, niestety pojawia się on tam już tylko sporadycznie. Również bąk bytuje zarówno na terenach trzcinowych Parku Narodowego Unteres Odertals, jak również w Puszczy Białowieskiej. Ponadto parki narodowe spotykają się jako transgraniczne obszary chronione z porównywalną sytuacją polityczno-administracyjną: I tak do roku 2004 Park Narodowy Unteres Odertal współpracował z polskimi partnerami, którzy działali poza Unią Europejską. Podobna sytuacja istnieje obecnie między stroną polską a białoruską Puszczy Białowieskiej. Współpracujący ze sobą partnerzy mogą korzystać z podobnych doświadczeń.

Nieporównywalnie większy niż Dolina Dolnej Odry jest mozambicki Park Narodowy Banhine, z którym intensywne partnerstwo istnieje od 2014 roku. Obszar chroniony położony w mozambickiej prowincji Gaza o powierzchni 7 tys. km² jest mniej więcej 70 razy większy od Parku Narodowego Unteres Odertal. Oprócz obszarów sawannowych występują tam rozległe lasy mopane na obrzeżach parku oraz krajobraz sawannowy, który w porze deszczowej znajduje się w dużej mierze pod wodą i który stanowi przestrzeń życiową dla wielu gatunków zwierząt i roślin. Zalicza się do nich m.in. duże stada strusi, impale zwyczajne, jeżozwierzowate, guźce i kudu. Ale również wielkie ssaki, takie jak słonie, występują jeszcze w Parku Narodowym Banhine, przy czym gęstość ich występowania jest mała. Miejscami pojawiają się lwy, gepardy i dzikie psy. W wodzie żyje tu 18 gatunków ryb – wśród nich protopterus. Ryba ta wypracowała specjalną strategię pozwalającą przeżyć jej w okresach suszy. Zanim okres taki nastanie, zakopuje się ona w ziemi: Ciałem swym wykopuje pionowy korytarz w głębokich warstwach mułu terenów podmokłych. Kiedy poziom wody opada, protopterus wydziela w swojej jamie duże ilości śluzu, który zasycha, tworząc cienki kokon chroniący rybę przed wysuszeniem. W ten oto sposób protopterus jest w stanie przeżyć kilka miesięcy. W tym czasie odżywia się partiami mięśni swego ogona, w których zmagazynowane zostały duże ilości białka. W porze deszczowej Park Narodowy Banhine przypomina za sprawą swych terenów zalewowych Park Narodowy Unteres Odertal. Inną wspólną cechą są ptaki wędrowne z Doliny Dolnej Odry, takie jak dymówki czy bociany białe, które zimują w Parku Narodowym Banhine.

Mozambik to jeden z najbiedniejszych krajów na świecie. W odróżnieniu od wielu innych afrykańskich parków narodowych Park Narodowy Banhine jest stosunkowo mało znany w Europie. Jak dotąd nie jest on wykorzystywany do celów turystycznych. Ludzie mieszkający na terenie parku narodowego są bardzo ubodzy, a ich styl życia jest archaiczny. Ponieważ w ostatnich latach pory deszczowe zasadniczo nie nadchodziły, na obszarze panuje obecnie straszna susza. Zaczyna brakować artykułów spożywczych, a ludność zdana jest na dostawy żywności. Park Narodowy Unteres Odertal rozpoczął zakrojoną na dużą skalę akcję pomocową na rzecz Parku Narodowego Banhine. Z myślą o regionie położonym w mozambickiej prowincji Gaza zainicjował też projekt turystycznego wolontariatu. W 2015 roku uczniowie Freie Schule w Angermünde ofiarowali ławki i stoły szkolne dla dzieci żyjących w Parku Narodowym Banhine, a niemieccy studenci pisali na uczelniach prace naukowe poświęcone temuż parkowi. Pierwsza grupa wolontariuszy pojechała do Parku Narodowego Banhine w kwietniu 2016 roku. Zajmowała się tam dystrybucją artykułów spożywczych, udzielała pomocy medycznej i wspierała rangerów przy realizacji działań zwalczających kłusownictwo, które stanowi duży problem dla Parku Narodowego Banhine. Druga grupa udała się do Mozambiku w listopadzie 2016 roku, zawożąc do Parku Narodowego Banhine kolejne dary żywnościowe. Żywność ta ma przyczynić się do ograniczenia kłusownictwa. Kłusownictwem zajmują się bowiem nie tylko kłusownicy przedostający się z zewnątrz na obszar chroniony, by polować tam na zwierzęta i je następnie sprzedawać, lecz przede wszystkim sami mieszkańcy parku narodowego – aby mieć po prostu co jeść. W przyszłości wyjazdy niemieckich pomocników do obszaru chronionego mają odbywać się dwa razy w roku. Zatrzymują się oni wtedy w jedynym obozie Parku Narodowego Banhine. Położony jest on tuż przy administracji parku narodowego w samym centrum obszaru chronionego. Dojazd z Maputo, stolicy Mozambiku, trwa mniej więcej dzień. Jedna trzecia odcinka drogi wiedzie przez trudno dostępny obszar. Pokonać można go tylko pojazdami terenowymi.

Celem udzielanego wsparcia jest m.in. stworzenie w Parku Narodowym Banhine infrastruktury turystycznej. Zapewniłoby to obszarowi chronionemu wpływ dochodów. Służyłyby one zarówno parkowi, jak również miejscowej ludności. Tym samym chodzi z jednej strony o zwiększenie akceptacji dla Parku Narodowego Banhine wśród mieszkańców wiosek w regionie, z drugiej zaś z dochodów z turystyki można refinansować działania na rzecz ochrony przyrody. Park Narodowy Banhine leży nieopodal – o wiele bardziej znanego – Parku Narodowego Limpopo, graniczącego z południowoafrykańskim Parkiem Narodowym Krugera, liczącym 20 tys. km² i zaliczanym do największych i najczęściej odwiedzanych parków narodowych Afryki. Posiada on doskonale rozbudowaną infrastrukturę turystyczną (13 dużych obozów) i uchodzi za wzór prosperującego gospodarczo parku narodowego.

Sens i znaczenie partnerstwa z Parkiem Narodowym Banhine stają się też zrozumiałe dla gości zwiedzających Centrum Informacji w Parku Narodowym Unteres Odertal. Mieści się ono w Criewen, w regionie Uckermark. Przygotowano tam niewielką wystawę informującą o współpracy i poruszanych w jej ramach zagadnieniach. Stowarzyszenie na rzecz Parku Narodowego Unteres Odertal (Förderverein Nationalpark Unteres Odertal) uruchomiło akcję pomocową, by wesprzeć trwale ludzi żyjących w Parku Narodowym Banhine. Datki można wpłacać na konto stowarzyszenia (hasło Banhine):

Förderverein Nationalpark Unteres Odertal

IBAN: DE23 1705 2302 0130 0101 62

BIC: WELADED1UMX

Stichwort: Banhine